سفرهای علمی تحقیقاتی در حوزه علوم انسانی

سفرهای علمی و فکری سیدحسام سیدحسینی قهه در حوزه علوم انسانی: گسترش مرزهای دانش و درک عمیق‌تر از مسائل انسانی

براى کسب بلند مرتبگى از وطن خود دور شو و سفر کن که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى، و هم‏نشینى با بزرگواران.

امام على علیه ‏السلام، مستدرک الوسائل و مستنبط المسایل ج ۸، ص ۱۱۵، ح ۹۱۹۹

مسافرت کنید تا سلامتی و عافیت یابید. مسافرت کنید تا بهره مند شوید.

امام صادق علیه ‏السلام، محاسن ص ۳۴۵ ، ح ۱

پژوهش دانش، تکلیف دینی است.

ابو عبدالله صادق علیه السلام، گزیده کافی ج۱  ص۵

انسان مکلف است مسائلی را که غالبا به آنها احتیاج دارد یاد بگیرد.

امام خمینی(ره)؛توضیح المسائل ص۳،مسأله ۱۱

مدارک تحصیلی و مدارج علمی در ادبیات تحقیق و پژوهش شیعه از گهواره تا گور؛بیان،تعریف و توصیه شده است؛ و در غیبت امام عصر علیه السلام ، توسط مجتهد جامع الشرایط (ولایت فقیه) ارزشگذاری،اعلان و صادر می گردد.

سیدحسام سیدحسینی قهه پژوهشگر و نویسنده نظام هدفمند

انواع تحقیق

تحقیق را به صورت های مختلفی تقسیم کرده و انواع گوناگونی را برای آن در نظر گرفته اند. مهم ترین تقسیم بندی تحقیق , تقسیم آن به دو نوع بنیادی و کاربـردی است . تحقیق بنیادی به منظور ارائه نظریه های جدید علمی و گسترش عـلوم در زمینه های مختلف صورت می پذیرد. این نوع تحقیق با هدف پروراندن نـظـریـه هـای عـلمی از طریق کشف اصول یا قواعد کلی صورت می گیرد و به کـاربـرد ایـن یـافـتـه ها در صحنه عمل و واقعیت کمتر توجه می شود. این نوع تـحـقـیقات معمولا در موقعیت های آزمایشگاهی و اغلب بر روی حیوانات انجام مـی شـود. روان شـنـاسـان از جـمـلـه دانشمندانی هستند که به انجام این نوع تحقیقات بیشتر علاقمند هستند.

تـحـقیقات کاربردی به منظور حل سریع مسائل و مشکلات و اتخاذ تدابیر لازم انـجام می شود. این نوع تحقیق با استفاده ازیافته های تحقیقات بنیادی در صدد حل مشکلات گوناگون بر می آید. به عبارت دیگر, در تحقیق کاربردی , محقق یافته های تحقیق بنیادی را در صحنه عمل می آزماید, بنابراین , تحقیق کاربردی بر خلاف تحقیق بنیادی که جنبه نظری دارد, بیشتر به سمت پدیده های واقعی و مـسـایـل عـملی معطوف است و در شرایط غیر آزمایشگاهی و در رویارویی با واقعیات سیاسی اجتماعی و… انجام می شود.

بـرخـی دیگر از صاحب نظران , در یک تقسیم بندی کلی , تحقیق را به دوگونه تـحـقـیق تکوینی و تحقیق توسعه ای (تکاملی) تقسیم کرده اند. از این دیدگاه , تحقیق تکوینی به تحقیقی اطلاق می شود که در صدد یافتن علت تکوین و ایجاد یک پدیده یا موضوع تحقیق است , ولی تحقیق توسعه ای یا تکاملی , تحقیقی است که به دنبال فهم فرآیند و مسیری است که یک موضوع یا پدیده ازآغاز تولد خود تا کنون طی کرده است . این نوع تحقیق بر آن است تا معلوم کند که , پدیده مورد نـظـر چـه مـسـیـری را پـشـت سرگذاشته و چرا چنین مسیری را طی کرده است.

بـرخـی دیـگر عقیده دارند که همه مطالعات تحقیقی به صورت یکی از اشکال سه گانه تحقیق تاریخی , تحقیق توصیفی و تحقیق تجربی یا مجموعه ای از آن ها خـواهـد بـود. از ایـن دیـدگـاه , تحقیق تاریخی , آنچه را که وجود داشته است تـوصـیـف مـی کند, به عبارت دیگر این نوع تحقیق شامل بررسی , ثبت , تجزیه و تـحـلیل و تفسیر رویدادهای گذشته است تا به کمک آن , محقق ضمن شناخت گذشته , به شناخت وضع موجود و تا حدودی نیز به پیش بینی وضع آینده نایل شود.

تـحـقیق توصیفی نیز از این دیدگاه آنچه را که هست توصیف می کند. این نوع تحقیق نیز شامل توصیف , ثبت و تجزیه و تحلیل شرایط موجود است . در این نوع تحقیق سعی می شود تا روابط میان عوامل (متغیرهای) دست کاری نشده کشف شـود. درتـحـقیق تجربی نیز محقق در صدد مشخص کردن روابط موجود بین عوامل و متغیرهای مختلف است , با این تفاوت که درتحقیق تجربی امکان دست کـاری و کنترل عوامل و متغیرهای دخیل در موضوع تحقیق یا پدیده مورد نظر وجود دارد.

دانـشـمـندان و صاحب نظران درس روش تحقیق , انواع زیادی از تحقیق را نام بـرده انـد کـه بررسی همه آن ها ممکن نیست , دریک جمع بندی می توان به سه نـوع اصلی تحقیق اشاره کرد. به عبارت دیگر, تحقیق در علوم اجتماعی به طور عام و علوم سیاسی به طور خاص به یکی از اشکال زیر می تواند وجود داشته باشد.

۱) تحقیق اکتشافی

۲) تحقیق توصیفی

۳) تحقیق تبیینی

 تحقیق اکتشافی: هـدف اصـلـی در تـحـقـیـق اکـتـشافی , شناخت وضعیتی است که درباره آن آگـاهـی هـای لازم وجـود ندارد, به عبارت دیگر, در این نوع تحقیق , محقق به دنبال دستیابی به اطلاعاتی است که با کمک آن ها می تواند موضوع تحقیق را به خـوبـی بـشـنـاسـد. بنابر این , بااین تعریف هر تحقیقی نیازمند انجام یک سری مـطـالـعـات اکـتـشـافـی اسـت یـعـنـی تحقیق اکتشافی زمینه ای است برای انجام تحقیقات مهم تر و گسترده تر.

بـرخـی از صاحب نظران , تحقیق اکتشافی را تحقیق برآوردی نیز نامیده اند, به نـظـر آن هـا در این نوع تحقیق , هیچ فرضیه ای پیشنهاد نمی شود و مورد آزمون قـرار نمی گیرد بلکه هدف آن تنها به دست دادن برآوردی از یک مساءله خاص است . تحقیق اکتشافی را نمی توان تحقیق به معنای حقیقی آن دانست , بلکه در عـوض نوعی مطالعه است که باعث وسعت بخشیدن به دیدگاه ها و اندیشه های محقق می شود. بـنـا بـراین , وظیفه تحقیق اکتشافی نه رسیدگی کردن به فرضیه های تحقیق است و نه جمع آوری اطلاعات در مورد مساءله تحقیق , بلکه ایجاد زمینه مناسب بـرای درک بـهـتـر پـدیـده های مختلف یا مسأله خاصی است که محقق , فاقد اطـلاعـات کـافی درآن مورد است . تحقیق اکتشافی ممکن است به صورت های مـختلفی انجام شود مانند: خواندن متون و نوشته های مختلف ,مصاحبه با افراد, مشورت با اساتید و صاحب نظران و…

تحقیق توصیفی: تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف از آن ها توصیف کردن پـدیـده یـا پـدیـده های مورد بررسی است . دراین نوع تحقیق , توصیف و معرفی پـدیده مورد نظر از طریق بر شمردن ویژگی ها, ابعاد و حدود آن پدیده صورت مـی پـذیرد. دراین نوع از تحقیق , محقق ممکن است در صدد شناسایی عوامل و مـتغیرهای دخیل در یک پدیده یا موضوع خاص برآید ولی به بررسی روابط بین ایـن عـوامـل و تشخیص نوع آن ها نمی پردازد. به عبارت دیگر, هدف در تحقیق تـوصیفی , شناسایی وضع موجود است , نه قضاوت درباره آن یا بررسی نوع روابط موجود بین عوامل و متغیرهای مختلف .

بـنـابـراین , در یک تحقیق توصیفی , محقق الزاما در پی کشف و توضیح روابط, همبستگی ها و نیز آزمودن فرضیه ها و پیش بینی حوادث و رویدادها نیست , بلکه توجه او بیشتر در جهت توصیف و گزارش نویسی از موقعیت ها و وقایع بر اساس اطـلاعاتی است که بیشتر جنبه وصفی دارد, البته باید دانست که صاحب نظران در مـورد مفهوم دقیق تحقیق توصیفی اتفاق نظر ندارند وگاهی به تعریف این نـوع از تـحـقـیـق تـا آن اندازه وسعت می دهند که شامل همه انواع تحقیق جز تحقیقات تاریخی و تجربی ,می شود. در اینجا منظور از تحقیق توصیفی عـبـارت اسـت از: تـوصـیـف عـیـنـی , واقـعی و منظم خصوصیات یک پدیده , یک موقعیت و یا یک موضوع .

تحقیق تبیینی: ایـن نوع تحقیق که به آن تحقیق علمی نیز گفته می شود, در صدد پیدا کردن روابـط عـلـت و معلولی بین متغیرهای مختلف است .البته ناگفته نماند که در عـلوم سیاسی یا به طور کلی در علوم اجتماعی , بررسی روابط علی به گونه ای قـطعی مطرح نیست ـ یعنی در علوم اجتماعی به طور مسامحه از روابط علت و مـعـلـولـی سـخـن بـه مـیـان مـی آیـد ـ زیـرا در مورد پدیده های اجتماعی و سـیـاسـی نـمـی تـوان بـه رابطه علی دست یافت بلکه این نوع روابط همواره با درصـدی از احـتـمـال بیان می شود. این امر از آنجا ناشی می شودکه پدیده های سـیاسی و اجتماعی معمولا تحت تاءثیر عوامل و متغیرهای زیادی قرار دارند که شـنـاسـایـی همه آن ها از عهده یک محقق علوم اجتماعی خارج است ,به عبارت دیـگـر, گـفته می شود که (اصل چند متغیری) بر پدیده های اجتماعی حاکم اسـت. تـعـریفی که از تحقیق ارائه شد در واقع تنها برازنده تحقیق تبیینی است , زیرا تنها دراین نوع از تحقیق است که مراحل کلی سه گانه سؤال , فرضیه و آزمون وجود دارد. بنابراین , هدف اصلی یک پژوهشگر علوم سیاسی باید کسب توانایی برای انجام یک تحقیق از نوع تبیینی آن باشد .

منابع:

سایت جامع فرهنگی مذهبی شهید آوینی 

سایت نظام هدفمند

سایت دانشگاه علوم اقتصادی

جهت کسب اطلاعات بیشتر روی متن کلیک کنید.

برای دانلود کتاب نظام هدفمند و مقدمه ای در بعدزمان و مکان بر کتاب نظام هدفمند برwww.nezamehadafmand.irکلیک کنید.